Selvi Boylu Minaresiyle Servi (Sevlievo) ÇOBANOĞLU CAMİSİ

KIRCAALİ MERKEZ CAMİSİ

Resim: www.grandmufti.bg

“Ey Kırcali, güzel şehir

Dilber şehir, can şehir

Onbeşinde bir kız gibi

Uykusuz duran şehir”

Merhûm Osman Aziz’in mısralarında bu sözlerle betimlenen, Rodoplara nâzır bir şekilde Arda’nın sularıyla yıkanan Kırcaali şehri, adım adım gelişerek Bulgaristan Türklerinin önemli merkezlerinden biri hâline gelmiştir.

Kırcaali yöresinin tarihi Bizans’a, hatta oradan öte Traklara kadar uzanmaktadır. Ancak bugünkü Kırcaali şehri, bir Türk köyü olarak kurulmuştur. Osmanlı fetihleri sonucunda Türkleşen bölgede 15. asırda kurulduğu anlaşılmaktadır. Şehre bugünkü ismini veren Kırca Ali’nin merkeze yakın bir yerde bulunan mezarı etrafında kurulduğu varsayılmaktadır. Zamanla gelişip serpilen yerleşim yeri Hasköy’ün pazar yeri sahibi küçük bir köyü olarak varlığını sürdürmüştür. Kırcaali’nin gelişmesi 1885 yılında kaza merkezi hâline gelmesinden itibarendir. Kâhir ekseriyeti Türklerden oluşan şehir, 1913 yılına kadar Osmanlı topraklarında Edirne vilâyetinin kaza merkezlerinden biridir. Komünizm döneminde sancak merkezi, daha sonra da il merkezi olan Kırcaali’de bugün bir tarihî cami, bir mescit ve yeni yapılmakta olan külliyeli büyük cami bulunmaktadır.

Bugün Kırcaali’nin pazar yerinde bulunan cami, mimarî bakımdan fazla göze çarpmasa da tarihî geçmişi vardır. Fransız bilim adamı Auguste Viquesnel 1847’de uğradığı Kırcaali’den bahsederken küçük bir caminin varlığını bildirmiştir. Caminin bugüne ulaşan kitabesinde 1227/1812-13 yılı tamir tarihi olarak geçmektedir.

Caminin ibadet mekânı takriben 14 metrelik uzunluktaki duvarlarıyla kareye çok yakın bir plana sahiptir. Giriş kısmı ile beraber ise diktörtgen şeklindedir. Kırma çatı ile örtülü olan caminin dört ince sütun üzerine oturan iç kubbesi var. Arka tarafındaki kadın mahfili de dört sütun üzerine kurulmuştur. Caminin mihrabı fazla bir özelliğe sahip olmayıp üst kısmında mukarnas taklidi yapılmış, iki tarafında ise ufarak sütunlar yer almaktadır. Minberi yeni yapılmış olup ahşaptır. Sol duvarında yüksekçe bir kürsü bulunmaktadır. Sahip olduğu iki sıra pencere sebebiyle cami epey ışık almaktadır. Alt pencereler üsttekilerden daha geniş olup dörtgen şeklinde yapılan pencerelerin üstleri kemerlidir. Ön tarafta mihrabın üzerinde bir de küçük yuvarlak penceresi var. Kıble duvarında geleneksel olarak sakal-ı şerif mahfazası şeklinde kullanılan bir duvar dolabı bulunmaktadır. İbadet mekânının en arka tarafında sağ duvardaki pencerelerden biri tamir esnasında yana açılan kapıya çevrilmiştir. Camiyi, ibadet mahalli ile giriş ve cemaat odası olarak ikiye bölen duvarında da pencereler ve kapı yer almaktadır. Bu iç kapının üzerinde tamirata işaret eden Arapça ve Türkçe yazılı okunması sıkıntılı kitabe yer almaktadır.

 Cami zemin yüzeyinden yüksekte olduğu için ana girişten merdivenle çıkılmaktadır. Kaidesi caminin sağ duvarına bitişik yüksekçe minaresi vardır. Tek şerefeli olan minarenin külâhı kurşun kaplıdır. Minaresi iki ucu dışarıya doğru kıvrılmış boynuz biçimindeki alemle taçlanmıştır. Şu anda minarenin yanındaki duvara bitişik kapalı abdestlik bulunmaktadır. Ayrıca cami girişinin karşısındaki duvara bitişik de açık abdestlik bulunmaktadır. Şehrin yeniden yapılandırılması esnasında kabri nakledilen Kırca Ali’nin mezarı da caminin kıble istikametinde bulunmaktadır.

Devamlı açık olan caminin etrafında yeni yapılan vakıf binalarında Kırcaali Bölge Müftülüğü, İslâmî kitabevi ve kiralık dükkânlar yer almaktadır. Kısa zaman önce inşaatı tamamlanan yeni binada ise alt katta lokanta, üst katlarında misafirhane ve eğitim merkezi bulunmaktadır.

Salih Deliorman

Bu yazı, "Müslümanlar" dergisinin Haziran 2018'e ait 6. sayısında yayınlanmıştır