YANBOLU’DAKİ ESKİ CAMİ

Bulgaristan’ın En Eski Camilerinden

YANBOLU’DAKİ ESKİ CAMİ

Trakya ovasının münbit topraklarında Tunca nehrinin sularıyla beslenen Yanbolu (Yambol) kasabası, Bizans ile Bulgaristan arasındaki sınır bölgede bulunması ve devamlı saldırılara uğraması sebebiyle nüfussuz kalarak neredeyse haritadan silinen Diampolis kalesinin XIV. asrın üçüncü çeyreğinde Osmanlı tarafından fethedilmesiyle büyüyüp gelişmeye başlamış ve önemli bir merkeze dönüşmüştür. Bir Osmanlı kaza merkezi olan Yanbolu’ya Anadolu’dan Karahisar, Aladağ, Bitlis, Karesi, Danişmend ve Sökeli yörük Türkmenler ve Tatarları yerleştirilerek İslâm’a boyamıştır.

Birçok değerli mimarî ve kültürel esere sahip Yanbolu’da 1595 yılında 407 Müslüman, 110 da Hristiyan hanenin yaşadığı ve Müslümanların hizmetinde 3 cami ile 8 mescidin bulunduğu vesikalarda kayıtlıdır. 1830 yılında da 11 caminin varlığı tespit edilmiştir. 1293/1876 yılı Salnâmesine göre, Edirne vilâyeti İslimye sancağı Yanbolu kasabasında 11 cami, 1 mescit, 1 medrese, 4 tekke/hankâh, 5 mektep, 11 çeşme, 1 saat kulesi, 2 hamam ve 35 han bulunuyormuş, bir de bugün şehir merkezini süsleyen bedesten tabiî. Bazı kaynaklar cami sayısını 14, tekke sayısını da 7’ye kadar çıkarmıştır. Bunlar arasında Mustafa Ağa, Bali Subaşı, Sofular (Noktacızade Şeyh Mehmed), Hacı Yusuf,  Kara Ali Bey, Kadı Yusuf, Kasap Hasan, Hacı Mustafa, Salih Paşa, Süleyman Ağa, Ulûfecizâde Mehmed Efendi, Gazanfer Ağa, Valide (Hafise) Sultan, Hacı Halil, İsmail Hakkı Paşa camileri anılmaktadır:

Bunlardan günümüze ne kaldı derseniz, şehir merkezini süsleyen bedestenle karşısındaki Eski Cami diyoruz. Bu mabet, Cami-i Atik, Cami-i Kebir, Mustafa Ağa Camisi, Ebû Bekir Camisi gibi adlarla da bilinmektedir. Yapılış tarihiyle ilgili farklı görüşler bulunmaktadır. İ. Tatarlı, dayanak göstermedene caminin Eski Zağra’daki Hamza Bey Camisi ile benzerliklerinden dolayı XV. asrın başında yapıldığını ortaya atmıştır. Bulgar literatürü ve halk arasında genelde bu görüş hâkimse de M. Kiel, yerinde yaptığı gözlemler ve yapılan arkeoloji çalışmaları sonucunda caminin tarihini 1375-1385 yıllarına götürmüştür. Cami mimarisi uzmanı L. Mikov da sözü edilen iki görüşü telif ederek XIV. asrın sonu ve XV. asrın başında yapıldığını kabul etmektedir. M. Kiel’in görüşü oldukça isabetli gözükmesi sebebiyle Eski Caminin Bulgaristan’ın ayakta kalan en eski camisi veya camilerinden biridir diyebiliriz.

1667 yılında Yanbolu’yu ziyaret eden ve güzelliklerini tasvir eden Evliya Çelebi, şehirde bulunan 7 cami ile 10 mescit ve zaviyeyi bildirdikten sonra en merkezî konumda bulunan Eski Camiyi şöyle vasfetmiştir: “Cümleden mamûr u müzeyyen ve mükemmel ve kâr-ı atîk ve cemâat-i kesîreye mâlik kân-ı sıddîk, Eski Câmi nâmıyla müteârif bir mabedgâh-ı kadîmdir ki, bir yeniçeri ağası inşâ etmiş, rusâs-ı hâs ile mestûr bir câmi-i nûrdur. Minâresi çâr-kûşe kulle-misâldir. Ve hareminde âbdesthâne şâzrevân-ı Hanefîleri var. Ve harem etrâfında mamûr medreseleri var ulu câmidir.”

Buradan camiyi yaptıranın “yeniçeri ağası” olduğu anlaşılıyor. İsim verilmemesi sebebiyle bu zatın kim olduğunu tam olarak bilemesek de farklı kaynaklardan Mustafa Ağa olduğu ve caminin işleyişini ve bakımını sağlamak için 5 köyün gelirini vakfettiğini öğrenmekteyizmiştir.

Caminin bir inşa ve gelişim süreci de söz konusudur. Restorasyon çalışmaları sonuçlarından anlaşıldığına göre, önce tek kubbeli ve üç revaklı olarak kare planlı yapılan caminin sağ ve sol duvarları zamanla açılarak iki kanadı ilâve edilmiş ve bu muhtemelen 1400’lü yılların başında olmuştur. Yine aynı dönemde şadravan ve medrese yapıldığı sanılmaktadır. Cami avlusundaki medrese 1940’lara kadar 4 odalı mektep olarak çalışmıştır. İlâveten caminin haziresi de bulunuyor ve oraya önde gelen kişiler defnediliyormuş. Ama zamanla bunların hepsi yok edilmiştir.

Yanbolu’yu ziyaret eden F. Babinger, kısaca camiye de değinmiş ve süslemelerinin 1830-31 yılında Aşçızade Ahmed tarafından yapıldığı yazdığını bildirmiştir. Anlaşılan o yıllarda da tamir görmüştür. 1870’li yıllarda da bir tamir gördüğünü ve minaresinin de bu dönemin bazı izlerini taşıdığını yaptığı incelemelerden hareketle E. H. Ayverdi ifade etmiştir. Caminin bugünkü duruma gelişi, 1970’li yıllarda mimar N. Muşanov yönetiminde yapılan restorasyon çalışmaları sonucu olmuştur. Bu çalışmalara binaen 1979 yılında millî kültür eseri olarak ilân edilmiştir.

Tarihî süreç esnasında Eski Cami iki defa Müslümanların elinden alınmaya çalışılmıştır. Birincisi son Rur-Türk Harbi esnasında olmuş ve 1881 yılında cami kilise yönetiminin elinden bin bir zorlukla alınabilmiştir. Komünizm dönemindeki restorasyondan sonra da devlet camiyi konser salonuna çevirme teşebbüsünde bulunmuşsa da demokratikleşme sürecinin başlaması ve gayretli Yanbolu Müslümanlarının çabaları sebebiyle cami ibadete açık kalmıştır.

Cuma günleri ve vakit namazlarına açık olan caminin imamlığını Rusçuk İmam Hatip Lisesi mezunu gayretli Arif Arif hoca yapmaktadır.

Yazı, Başmüftülük tarafından yayınlanan "Müslümanlar" dergisinin 5/2019 sayısından alınmıştır.