CEBEL CAMİSİ

CEBEL’İN İHTİŞAMLI SÜLEYMAN AĞA CAMİSİ

1934 yılında Cebel adını alan Şeyhcuma köyü, 1969’da kasaba olmuştur. 1959 yılından beri Kırcaali iline bağlı bir belediye merkezi ve Türklük yuvasıdır. Bu yerleşim yeri ve çevresi, Osmanlıların XIV. asrıda Rumeli’ye düzenledikleri ilk fetihlerle Türklerce mesken tutulmuştur. Dağlık olması sebebiyle bölgede Cebel adını taşıyan köyler olmuş, hatta bir dönem Mestanlı merkezli Cebel kazası varmış. Fakat bunların bugünkü Cebel ile doğrudan bir bağlantısı bulunmamaktadır. Köy olarak gelişen Şeyhcuma/Cebel, idarî yapılanmalar sonucu Osmanlı’nın son dönemlerinde Edirne vilâyeti Gümülcine kazası Şeyhcuma nahiyesinin merkezi olmuştur.

Bazı kaynaklarda Şeyh olarak da ismi geçen Şeyhcuma’nın önemli bir merkez hâline gelmesinin sebeplerinden biri, Cuma namazı kılınan bir merkez olmasıdır. Bu fonksiyonu en iyi bir şekilde icra etmesinin sebebi ise bugüne kadar dimdik ayakta olan ihtişamlı camisidir.

Bu cami, Cebel gibi küçük bir yerleşim yeri için son derece ihtişamlıdır. Daha önce de orada başka cami varmış, ancak ya yıkılmış, ya da eskimiştir.

“Lâ ilâle illâllah, Muhammedün rasûlüllah.

Sâhibü’l-hayrât ve’l-hasenât

Süleyman Ağa rızâen lillâh.

Sene 1219”

Günümüze ulaşan cami girişinde bulunan dört satırlık kitabeden kurucusunun Süleyman Ağa olduğu anlaşılmaktadır. İsmi geçen bu kişi ise o sıralarda Şeyhcuma’nın da dahil olduğu Gümülcine sancağını yöneten meşhur Tokatçıklı Süleyman Ağadır.

Tokatçık (Tokaçka) köyünden olduğu varsayılan bu zat, eşkiyalık yaparken Gümülcine Ayanı Mestan Ağanın kanatları altında palazlanarak hâmîsinin talebiyle Sultanyeri ayanlığına getirilmiştir. 10 senelik bir zaman zarfında Sultanyeri ve Gümülcine ayanı olan Tokatçıklı Süleyman Ağa, önceleri ayaklanan derebeylerine karşı devleti müdafaa etmiş, sonraları ise şımararak Bâb-ı Âlîye kafa tutmaya başlamıştır. Dağlı ve Kırcalı isyanları olarak bilinen Osmanlı’yı sarsan derebeyi ve eşkiyalık olaylarının yaşandığı dönemde Sultan III. Selim ve Nizam-ı Cedide karşı aykalanan Süleyman Ağanın yok edilmesi için karar verilmiştir. Her taraftan önü kesilmeye başlanmış ve Koca Balkan’da baskınlar yapıp kuzeye kaçmaya çalışırken başka bir babayiğit olan Rusçuk Ayanı Tirseniklioğlu İsmail Ağa tarafından adamları katledilmiştir, kendisi ise yakalanarak Kasım 1804’te kellesi alınıp III. Selim’e gönderilmiştir. Bu olay, ayaklanan diğer Rumeli ayan ve derebeylerinin de sonunu işaret etmiştir.

Paylaşmış olduğumuz kitabe metninden anlaşıldığı üzere cami, 1219/1804-1805 senesinde, Süleyman Ağanın vefatına yakın bir zamanda, hatta belki de vefatı sıralarında tamamlanmıştır. Ancak şunu da belirmeliyiz ki, sağ duvarındaki bir pencerenin hemen üstünde, dış tarafta bulunan ve 30-40 yıl önce K. Venedikova tarafından çekilip bazı art niyetli yorumları da içeren makalesinde yayınlanan bir kitabede “Maşâllah, sene 1218” yazısı okunmaktadır. Fakat caminin bu yıl içerisinde tamamlanan restorasyonundan son görüp resme çektiğimiz aynı kitabede “Maşallah, sene 1215” yazılıdır. Bu konu üzerinde daha detaylı araştırmayı gerektiren bir husutur. Burada sadece not düşmek istedik.

Süleyman Ağa Camisi, hem tarihi hem mimarisi hem de tezyinatı bakımından büyük önem taşımaktadır. Değişik dönemlerde bazı tamirler yapılan cami, 2017-2018 yıllarında Bursa Büyükşehir Belediyesi ve Bursalı hayırseverlerce tamamen restore edilmiştir.

Yaklaşık 2500 m² alana kurulan külliyedeki cami diktörtgen planlı camiye sahip olup son cemaat mahalli de içinde kalacak şekilde yapılmıştır. Ön ve arka duvarlarının uzunluğu neredeyse sağ ve sol duvarların yarısı kadardır. Moloz taşından yapılmış ve aralarına ahşap hatıllar konmuş duvarlar bir metre dolayında kalın olup üzerlerine oturtulan kırma çatısı var. Çatının iç kısmı yani özgün bir yapıya sahip ahşap tavanı, ilginç bir tarzda mihrabın iki tarafına gelecek şekilde geriye doğru harimin ortasında iki sıra hâlinde karşılıklı dizilmiş yedişer ahşap sütunun çok güzel oyulmuş sütun başlığı ve ahşap payandalar üzerine oturtulmuştur.

Caminin mihrabı geniş kavsara türünden olan üst kısmında dişi andıran kabartmalı süslemeleri vardır. Kısa bir zaman önce çinilerle süslenen mihrabın yazı ve nakışları restorasyonda iade edilip isabetli bir şekilde çinileri kaldırılmıştır. 30-35 kişiyi alacak 16 saftan oluşan caminin harimine mütenasip bir şekilde yerleştirilen 11 basamaklı minberi taş ve ahşap, kürsüsü de ahşaptır. Minberin köşkü ahşap olup diğer ahşap işlemeleriyle beraber orjinaldir, oymaları barok etkisindedir. Minberin giriş sütunlarından birinde feneri andıran ahşap süs bulunmaktadır.

Uzun yapılı harimin son kısmından başlayıp son cemaat mahallini de altına alan öne doğru uzatılmış iki kanatlı mahfili camiyi daha verimli kullanma imkânı vermektedir. Mahfil, daha önce sözü geçen ahşap sütunların son üçünü yararak yapılmış, ayrca ana sütunların arasında dört sütun daha bulunmaktadır. Mahfile kapıdan girilince sol tarafta bulunan merdivenden çıkılmaktadır. Ahşap korkulukları iyi işlenmiştir.

Minaresi geleneksel olarak yapılmış ve caminin sağ tarafının son kısmında bulunmaktadır. Endamlı minarenin tek şerefelidir. Kaidesi kesme taşlarla yapılmıştır.

Cami girişi, çatı altında bir çardak gibi tasarlanmış olup ahşap tavanı 10 ahşap sütun üzerine kurulmuştur. Camiye üstü taş kemerli ahşap kapıdan girilmektedir. Kapının iki tarafında birer nakışlı mihrapçık bulunmaktadır. Son cemaat mahallinde iki duvarda sonradan pencereden dönüştürülmüş birer kapı daha var. Caminin ışık alması için iki sırada toplam 19 penceresi var. Alttaki pencereler büyük, üsttekiler ise küçüktür. Üstleri kemerlidir. Bunlardan başka ilk safların üstünde bulunan daha düşük tavana iki pencere yapılmış; ikisinin arasına da “Kâne Mâşâllah” yazılı ibrik süsü nakşedilmiştir ki, güzellik, temizlik ve ibadeti çağrıştırmaktadır. Tavanın bu kısmında ahşap üzerine nakış yapılmış, caminin ortasında da tavana güneşi andıran nakışlar yapılmıştır. Cami tamamen güzel renklerle ve sade nakışlarla bezenmiş olup levha levha bölünmüş çiçek motfilerin yer aldığı nakışları da vardır.

Caminin avlusu geniş olarak tasarlanmış, yerleri taş ile döşeli, duvarları da taştan örülmüş olup otantik ve güzel bir görünüme sahiptir.

Beş vakite açık olup düzenli cemaati olan camide imam Alper Hoca öncülüğünde Cuma günlerinde 400-500 kişi ibadet etmektedir.

Salih Deliorman Araştırmacı