EĞRİDERE’NİN ÇİFTE MİNARELİ ÇARŞI CAMİSİ

“Otuz ev ki, hepsi birer Türk süsü

Ortasında çürük mürük köprüsü

Bir de eğri büğrü minare

İşte sana Eğridere”

Şair Ömer Osman Erendoruk’un Türkçeleştirilerek Eğridereli İsmail Cambazov Hocanın naklettiği bu mısralar, Rodopların güzel yerleşim yerlerinden biri olan Eğridere’yi tarif etmektedir. Bu sözleri söyleyenin ise belirli bir dönemde Eğridere’de bulunmuş bir Rus olduğu nakledilmektedir.

Geçmişi çok eskilere uzanan Eğridere (Bulgarca Ardino) bir Türk yöresidir. Oradaki Türk nüfusunun tarihi Osmanlı döneminin ilk asırlarına uzanmaktadır. Uzun zaman bir köy olarak varlığını sürdüren Eğridere, Balkan Savaşlarına kadar Osmanlı idaresinde bulunmuştur. XIX. asrın sonlarına doğru Edirne Vilayetine bağlı Gümülcine Sancağının 70 civarında köyünün kaza merkezi olmuş ve Balkan Savaşları sonucu Bulgar idaresine geçmiştir. Bulgaristan sınırları dahilinde kaza merkezi olmaya devam ederek Kırcali’ye bağlanmıştır. 1960 yılında kasaba olarak ilân edilmiş, bugün ise yörenin belediye merkezlerinden biridir.

1847 yılında Bulgaristan topraklarını ziyareti esnasında Eğridere’den geçen Fransız bilim adamı Auguste Viquesnel, kasabanın merkezindeki cami ile etrafındaki han ve boyacı odalarından bahsetmiştir. Bu mimarî eserlere ilâveten Osmanlı kayıtlarında medrese, mektep ve hamamdan da söz edilmektedir. Anlaşılan, Arda Nehrinin kollarından biri olup kasabayı ikiye bölen Eğri Derenin şekillendirdiği yerleşim yerinin merkezinde konumlanan cami etrafında bir külliye meydana getirilmiş, ancak zamanla bunların bir kısmı yıkılmıştır.

Bugüne kadar ayakta kalabilen Çarşı Camisinin kuruluşu ile ilgili elimizde kesin bilgi bulunmamakla birlikte, taşıdığı mimarî özellikler sebebiyle bazı araştırmacılar caminin kuruluşunu XVI. asra, hatta bir asır öncesine kadar götürmektedir. Bununla birlikte caminin girişinde bulunan Osmanlıca tamir kitabesinden caminin yıkılmaya yüz tutması sebebiyle  1211/1796-1797 yılında onarım görerek yenilendiği anlaşılmaktadır. Abdülgafûr isimli bir kimse tarafından yazılan ve bazı yerleri artık zor okunan kitabede şunlar yazılıdır:

Eyledikte meyl rükûa bu saâdet menbaı başlandı kuruldu bu lâmi(?)

Kasd-ı tahsîl-i rızâullâh ile ehl-i sücûd gayret edip yaptılar bu secdegâh-ı sâtıı

Çıktı bir sâcid(?) dedi tarihini Abdülgafûr kıldılar tecdîd ile ra‘nâ vü zîbâ câmi

Bunun haricinde caminin 1976 yılında restore edildiği ve 2000 yılında ciddî bir tamirat geçirdiği de bilinmektedir.

Cemaatin bir araya gelip huzur içerisinde ibadet ettikleri caminin harim kısmı yaklaşık 12 x 14,50 metreden oluşan diktörtgen planlıdır. Caminin harimi içindeki sütunlarla üçe taksim edilmiş, harimden itibaren de iç duvarla bölünerek bilâhire son cemaat mahalli ve odalar ilâve edilmiştir. Kırma çatılı olan caminin ortasında kaideleri taş olan dört ahşap sütun üzerine oturan iç kubbe bulunmaktadır. Tavanın diğer kısmı ise düz ve ahşaptır. Caminin tavanı ve duvarları 1976 yılında tarz-ı kadim üzere bitkisel motiflerle nakşedilmiştir. İç kubbe ise yerli bir resim öğretmeni tarafından aslına uygun olarak çiçek motifleriyle tezyin edilmiştir.

Benzeri pek az bulunan mihrabının üst kısmı barok etkisiyle çerçeve içine yerleştirilmiş mukarnaslarla süslenmiş olup yine o kısmında aşağıya sarkan akan damlayı andıran iki figür bulunmaktadır. Mihrabın sağ tarafında sade ahşap yapılı minber yer almaktadır, solunda ise duvara işlenmiş kürsü bulunmaktadır. Kürsüye alt pencereden girilen bir geçitten çıkılmaktadır.

Caminin arka kısmında bulunan kadın mahfili birbirine kemerlerle bağlı iki sütun üzerine kurulmuştur. Mahfile son cemaat mahallinden çıkılmaktadır. Ahşap korkuluğu bulunan mahfilin orta ön kısmında alttaki sütunların bir anlamda devamı olan iki sütun arasında bulunan ahşap balkonlu çıkıntısı vardır.

Caminin pencereleri iki sıraya yerleştirilmiş olup 33 adettir. Sağ duvarın alt sırasında yer alan 6 ve kıble duvarında mihrabın üstünde bulunan 1 pencere ufak ve yuvarlaktır. Sol duvarın alt kısmı ve bütün üst sıradakiler ise büyük ve üstleri mukavves olarak yapılmıştır. Ayrıca harim ile son cemaat mahallini ayıran duvarda iç kapının iki tarafında biri kapalı olan ikişer iç pencere bulunmaktadır.

Cami, ülkemizdeki sayıları az olan çifte minareli mabetlerdendir. Biri 21, diğeri de 25 metre olan minarelerin yapımı ilginçtir. Tek şerefeli olan asıl minare çatıyı yararak göğe doğru uzanmaktadır, diğeri ise sonradan ilâve edilmiş olup iki şerefelidir.

Beş vakit ibadete açık olan caminin etrafında eskiden mektep olarak kullanılan mekânda günümüzde kütüphane bulunmaktadır. Ayrıca birkaç seneden beri yeniden ihya edilen Eğridere Müftü Vekilliğinin makamı da oradadır.

Salih Deliorman