Bulgaristan’ın İlk Başmüftüsü Hocazâde’nin Babası: ŞUMNULU HACI HÜSEYİN EFENDİ

Şumnulu Hocazâdeler nâm yapmış bir ailedir. Şumnu tarihinde önemli yerleri bulunmakla birlikte etkileri bütün Bulgaristan’da, hatta Türkiye’de görülmüştür. Bu aileden İslâm alimleri, müftüler, öğretmenler, subaylar, sanatkârlar yetişmiştir. Bunların en önde gelenlerinden biri, hiç şüphesiz, Osmanlı döneminde yetişip Bulgaristan devlet olarak bağımsızlığını ilân edince ülkenin ilk Başmüftüsü olan Hocazâde Mehmed Muhyiddin Efendidir. Bu zâtın “hocazâde” (hocaoğlu) nâmını taşıması babasının hoca olup kendisini yetiştirmesinden kaynaklanmaktadır.

Foto: http://www.nit-istanbul.org/

Bulgaristan Müslümanlarının ilk Başmüftüsü Mehmed Muhyiddin Efendinin babası Şumnulu Hacı Hüseyin [Fevzî] Efendidir. Aslında o Şumnu yakınlarında bulunan bir köyde (bir rivayete göre Salmanovo’da) yaşayan bir Bulgar ailesinin çocuğudur. Yine bir rivayete göre, adı Petre’dir. Ancak çok küçük yaşta Şumnu eşrafından bir Türk ailesi tarafından evlâtlık alınmıştır. Bu husustaki bilgileri ilk önce Medresetü’n-Nüvvâb mezunlarından olup daha sonra bu okulun 1990’da yeniden açılmasıyla müdürlüğünü yapan (dergimizin baskı sürecinde vefat eden) Osman İsmailov’tan duymuştum, daha sonra da bir konuşmamız esnasında merhûm Hocazâde’nin torununun eşi “kader kurbanı” Osman Kılıç tarafından doğrulanmıştı. Bununla birlikte Hacı Hüseyin Efendinin Bulgar bir aileye mensubiyeti Osmanlı döneminin son devirdeki önemli âlimlerinden Muhammed Zâhid el-Kevserî tarafından da teyit edilmiştir (Makâlâtü’l-Kevserî, s. 189-190).

Küçük yaşlarda evlâtlık alınan ve Hüseyin ismi verilen bu kişi, yeni “ailesi” tarafından güzel bir şekilde yetiştirilmiştir. Şumnu’daki eğitiminden sonra Hüseyin Efendi, İstanbul’a medrese eğitimine gönderilmiş ve orada dönemin en meşhur âlimlerinden ders almıştır. Yine M. Zâhid el-Kevserî (Tahrîrü’l-Vecîz, s. 24-25)’den öğrendiğimize göre, Şumnulu Hüseyin Efendi, talebeleri arasında padişahlar, sadrazam ve şeyhülislâmlar bulunan allâme Akşehirli Ömer Efendinin seçkin talebelerinden olup 1820-30’lu yıllarda huzur derslerine muhâtap olarak katılan meşhur rmüderrislerden Manastırlı Receb b. Abdullah’ın yanında okumuştur. Bu eğitimi esnasında ders şeriki/ortağı belirli bir dönemde huzur derslerine katılan, müderrislik, kadıaskerlik yapan ve kendisine şeyhülislâmlık görevi teklif edilen allâme Filibeli Ahmed Halil Fevzi Efendi (1805-1884)’dir. Yani ikisi sınıf arkadaşı ve yakın dostturlar.

Bu söylediklerimizden hareketle Hacı Hüseyin Efendi’nin 1800’lü yılların başlarında doğduğu ve çok iyi bir muhitte yetişmiş âlim birisi olduğu anlaşılmaktadır. İlminin derinliği ile birlikte feraset, takva ve vera sahibi bir âlim olduğunu yine M. Zâhid el-Kevserî’nin naklettiği bir olayadan anlaşılmaktadır ki, bunu başka bir yazımızda daha detaylı ele alacağız. O, Şumnu Müftüsü Hacı Hüseyin Efendiyi “ilmin, vera ve takvanın âyeti” olarak takdim etmiştir.

Hüseyin Efendi, İstanbul’da aldığı üst düzey eğitimden sonra memleketi Şumnu’ya dönmüş ve şehrin kadim mahallelerinden Eski Cami mahallesinde ikamet etmiştir. O, beş odaya sahip medresesi ile Şumnu’nun en eski ve köklü cami ve eğitim merkezi olan  Eski Cami Medresesinde hizmet ederek hayatının sonuna kadar ilim ve irfan saçmaya devam etmiştir. Yaşı ilerledikten sonra aynı görevi oğlu Mehmed Muhyiddin Efendiye devretmiştir. Bu arada belirli bir dönem Şumnu’da müftülük vazifesini yapan Hüseyin Efendi, hacca gitmeye de muvaffak olmuştur.

Hacı Hüseyin Efendi’nin yetiştirdiği talebelerin başında oğlu Mehmed Muhyiddin Efendi gelmektedir ki, o da Şumnu’da hem müderrislik, hem sancak müftülüğü, Sofya’da sancak müftülüğü ve başmüftülük yaparak Bulgaristan Müslümanlarına büyük hizmetleri dokunmuştur. Hacı Hüseyin Efendi’nin diğer bir öğrencisi de Şumnu’nun seçkin Zarifî ailesinden Tırnova ve Sofya sancak müftülüğünde bulunan ve daha sonra İstanbul’a gidip Meclis-i Tedkîkât-ı Şer‘iye azalığı ve Fetvâhâne-i Âlî müsevvidliği yapan Mehmed Esad Efendidir.

Hacı Hüseyin Efendinin vefatına dair elimizde bir bilgi bulunmamakla birlikte tahminen 80 yaşına kadar berhayat olduğunu ifade edebiliriz.

Kabri pür-nûr, mekânı cennet olsun!

Vedat S. Ahmed